Ο ΔΑΡΕΙΟΣ
ΜΙΑ
ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Ο Δαρείος είναι ένα ποίημα που δύσκολα διδάσκεται και
δύσκολα γίνεται κατανοητό
από τα παιδιά. Ανακάλυψα
λοιπόν ότι είναι εύκολο και συναρπαστικό να παρουσιαστεί
θεατρικά. Άλλωστε ,
λέμε, ότι ένα γνώρισμα της
ποίησης του Καβάφη, είναι η θεατρικότητα
Α ΒΗΜΑ: γράφω στον πίνακα: Μάης 1917
Β ΒΗΜΑ: εξηγώ στα παιδιά ότι την εποχή που
έγραψε τον Δαρείο ο Καβάφης,
είχε αναγκαστεί να υπογράψει δήλωση
αντίθετη με τις φιλοβασιλικές του απόψεις. Με τη δήλωση αυτή προσχωρούσε στο κίνημα της Θεσσαλονίκης, το οποίο
υπό την ηγεσία του Βενιζέλου, ζητούσε την έξοδο της Ελλάδος
στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο με το μέρος των Άγγλων. Μήπως λοιπόν το γεγονός αυτό
τον οδήγησε να γράψει ένα ποίημα με θέμα τη σχέση του ποιητή με την εξουσία, με
τη ζωή, με την ιστορία;
Γ ΒΗΜΑ : εξηγώ στα παιδιά τους πρωταγωνιστές
του ποιήματος.
Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ Ο ΣΤ’ (120-63π.χ ) βασιλιάς
του Πόντου ( βόρειας Καππαδοκίας ) την
εποχή που αρχίζει ο Γ΄ Μιθριδατικός πόλεμος.
Εκτός από την περσική καταγωγή του ,
από τον (Δαρείο
521-486 π.χ) , ο Μιθριδάτης ισχυριζόταν ότι είχε και ελληνική καταγωγή από τη δυναστεία των Σελευκιδών, ενώ
εμφανίζεται και προστάτης των ελληνικών. Και
ο Μιθριδάτης και ο Δαρείος είχαν πάρει την εξουσία με
αιματηρές δολοπλοκίες, αφού
εξόντωσαν τους ανταγωνιστές τους. Ο Μιθριδάτης μάλιστα φόνευσε τον
συμβασιλέα αδελφό του .Ο ΦΕΡΝΑΖΗΣ, ενώ
οι άλλοι δυο είναι ιστορικά πρόσωπα, αποτελεί πρόσωπο πλαστό .Είναι ποιητής
στην αυλή του Μιθριδάτη, στην Αμισό της Καππαδοκίας. Ικανός και
φιλόδοξος. Το
προσωπείο του ποιητή.
Δ. ΒΗΜΑ: Ζητώ από
τα παιδιά τρεις εθελοντές για τους
αντίστοιχους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Του
Δαρείου, του Μιθριδάτη, του Φερνάζη .Εξηγώ στους υπόλοιπους ότι θα έχουν
κι αυτοί ρόλο στο ποίημα. Για λόγους ευνόητους ,εγώ κρατώ το ρόλο του Καβάφη.
Υπαγορεύω στους μαθητές τα λόγια και τον τρόπο που θα τα λένε. Τους θυμίζω
πάλι ότι
βρισκόμαστε στην Αμισό
της Καππαδοκίας, στο παλάτι του Μιθριδάτη λίγο πριν ξεσπάσει ο
Γ΄Μιθριδατικός πόλεμος. Στο κέντρο της …. σκηνής, τοποθετώ τον μαθητή που
παριστάνει τον Δαρείο. Του λέω να στέκεται σοβαρός, ακίνητος ,σαν άγαλμα.
Ε. ΒΗΜΑ: ΠΑΙΖΟΥΜΕ
ΘΕΑΤΡΟ……………
Στην σκηνή εμφανίζεται ο Καβάφης, εμφανώς στεναχωρημένος και
απογοητευμένος.
Καθισμένος στο γραφείο του λέει φωναχτά τις σκέψεις του.
ΚΑΒΑΦΗΣ :Πόσο ντράπηκα σήμερα όταν υπέγραψα τη δήλωση να βγει η Ελλάδα
στο πλευρό των Άγγλων παρά τη θέλησή μου! Πόσο ντρέπομαι που δεν βρήκα το θάρρος να αρνηθώ,
να μην υποκύψω στην απαίτηση των ανωτέρων μου. Μόνο η ποίηση θα με
λυτρώσει. Ας γράψω
ένα ποίημα μ΄αυτό το θέμα. Τη σχέση του ποιητή με την εξουσία…..
(Στην ίδια σκηνή αλλά
στην άλλη πλευρά της εμφανίζεται ο Μιθριδάτης. Με ύφος υπερφίαλο και κοιτώντας το άγαλμα του προγόνου
του Δαρείου, μονολογεί)
ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ: Δε θα
ήταν υπέροχο να τονώσω το κύρος μου και να δοξάσω το όνομά
μου στους αιώνες με ένα επικό έργο που να υμνεί τον προγονό μου
τον Δαρείο…..;
Μα ποιος θα είναι ο ποιητής του έργου αυτού;……Το βρήκα . Ο Φερνάζης .Ικανότατος
και φιλόδοξος. Θα του αναθέσω λοιπόν το έργο. Είμαι σίγουρος ότι θα το
γράψει όπως
το θέλω εγώ. Ας κάνει
κι αλλιώς………..(Ο Μιθριδάτης δείχνει
ευχαριστημένος από το σχέδιό του. Χτυπάει τα χέρια του. Ένας υπηρέτης –μαθητής
εμφανίζεται)
ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ:(με
επιτακτικό ύφος) Φωνάξτε μου τον Φερνάζη.
ΥΠΗΡΕΤΗΣ: Μάλιστα μεγαλειότατε …….Αμέσως…….(υποκλίνεται και
στην είσοδο και στην
έξοδο.Δουλικά…)
ΦΕΡΝΑΖΗΣ:(Υποκλίνεται
δουλικά)Με ζητήσατε μεγαλειότατε;
ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ. Πλησίασε…Θέλω
να σου αναθέσω ένα σπουδαίο έργο. Με αυτό θα αποδείξεις τις ποιητικές σου ικανότητες αλλά και την αφοσίωσή σου σε μένα.
ΦΕΡΝΑΖΗΣ :Στις
διαταγές σας μεγαλειότατε.
ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ: Θέλω
να γράψεις ένα έπος για τον πρόγονό μου το Δαρείο, τον μεγάλο
Βασιλιά των Περσών .Στο έπος αυτό θα υμνείς το μεγαλείο του,
τη δύναμή του, τη σύνεσή του, την εξυπνάδα του..Όπως πολύ καλά καταλαβαίνεις,
αν υμνηθεί ο πρόγονός μου, η δόξα
περνάει και σε μένα. Είναι ένα έργο που
πρέπει οπωσδήποτε να έχει επιτυχία. Θέλω να βάλεις τα δυνατά σου. Ρισκάρεις την
ποιητική σου καριέρα.
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: Μεγαλειότατε,
σας ευχαριστώ που εμπιστευτήκατε σε μένα αυτό το έργο. Δεν θα το μετανιώσετε!
Τρέχω τώρα κιόλας να το ξεκινήσω.
(Ο Μιθριδάτης φεύγει από τη σκηνή. Το σκηνικό μεταφέρεται
στο γραφείο του Φερνάζη.
Γράφει το έργο που του ανέθεσε ο Μιθριδάτης. Ο Καβάφης που
είναι πάντα παρών στη σκηνή ,κοιτώντας το ν
Φερνάζη, γράφει το δικό του ποίημα. Έτσι εξηγώ στα παιδιά ότι
Ο ΔΑΡΕΙΟΣ είναι
ποίημα μέσα σε ένα ποίημα.)
ΚΑΒΑΦΗΣ:(Με
ειρωνικό τόνο γράφει…..Εγώ ο Καβάφης
διαβάζω με ανάλογο ύφος στα παιδιά . Γ΄ πρόσωπη αφήγηση)
Ο ποιητής Φερνάζης το
σπουδαίον μέρος
Του επικού ποιήματος του κάμνει.
Το πώς την βασιλεία των Περσών
Παρέλαβε ο Δαρείος Υστάσπου.
(Στη συνέχεια αλλάζει
το πρόσωπο που μιλάει. Ο αφηγητής δηλαδή αλλάζει. Ποιος μπορεί να είναι; Μήπως
ο Φερνάζης; Μπορεί. Μήπως ένας τυχαίος πολίτης της Αμισού, ένας αυτόπτης
μάρτυρας που έχει ως ρόλο να ερμηνεύει τη στάση και τις αντιδράσεις του Φερνάζη
και εμβαθύνοντας στις σκέψεις και στα συναισθήματά του να μιμείται το ύφος και
τις εκφράσεις του; Για να δούμε!)
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: (Από
αυτόν κατάγεται ο ένδοξός μας βασιλεύς,
Ο Μιθριδάτης,Διόνυσος κ΄Ευπάτωρ.)
ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΗΣ
ΑΜΙΣΣΟΥ-ΜΑΘΗΤΗΣ:
(Από αυτόν κατάγεται ο ένδοξός
μας βασιλεύς,
Ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ΄΄ Ευπάτωρ)
ΚΑΒΑΦΗΣ:(Για το
Φερνάζη με ελαφρώς ειρωνικό τόνο.Το τόσο γνωστό Καβαφικό ύφος)
Αλλ΄ εδώ χρειάζεται φιλοσοφία˙ πρέπει να αναλύσει
Τα αισθήματα που θα είχεν ο Δαρείος:
Ίσως υπεροψίαν και μέθην˙όχι
όμως- μάλλον
Σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων.
Βαθέως σκέπτεται το πράγμα ο ποιητής.
(Μιμείται σε πολλά σημεία το ύφος του Φερνάζη. Πλάγιος
σκηνικός μονόλογος .Γ΄ πρόσωπη αφήγηση.
Για να το δείξω αυτό καλύτερα, βάζω τον Φερνάζη παρακάτω να μιλάει ως εξής:)
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: ( ευθύς
σκηνικός μονόλογος.)
Αλλ΄ εδώ χρειάζεται φιλοσοφία˙πρέπει
να αναλύσω
Τα αισθήματα που θα είχε ο Δαρείος :
Ίσως υπεροψίαν και μέθην˙
όχι όμως - μάλλον
Σαν κατανόησι της ματαιότητος των μεγαλείων.
Βαθέως πρέπει να σκεφτώ το θέμα.
(Ποια όμως είναι τα
πραγματικά λόγια του Φερνάζη: Για να
δούμε )
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: Εδώ όμως έχω ένα ΔΙΛΗΜΜΑ. Αν γράψω ότι ο
Δαρείος,- καλό κουμάσι κι αυτός-όταν παρέλαβε την εξουσία είχε υπεροψία και
μέθη πράγμα που είναι αλήθεια, θα
οργιστεί ο βασιλιάς μου ο Μιθριδάτης- άλλο
μεγαλύτερο κουμάσι αυτός-Αν γράψω όμως ότι ο Δαρείος είχε κατανόηση της
ματαιότητος των μεγαλείων, θα ευχαριστήσω μεν τον βασιλιά μου και θα προστατέψω
την ποιητική μου καριέρα ,αλλά θα έχω πει ένα μεγάλο ψέμα, ενώ γνωρίζω καλά την αλήθεια. ΤΙ σόι ποιητής και πνευματικός άνθρωπος είμαι εγώ
που υποτάσσομαι στην εξουσία μη γράφοντας την αλήθεια εξυπηρετώντας το
προσωπικό μου συμφέρον; (Ο Φερνάζης δεν
ξέρει τι να κάνει. Αν ήταν ένας απλός αυλοκόλακας, θα είχε δώσει αμέσως
απάντηση .Όπως φαίνεται όμως είχε αρκετή
τσίπα ώστε να τον απασχολεί το θέμα)
ΚΑΒΑΦΗΣ: Αλλά τον
διακόπτει ο υπηρέτης του που μπαίνει
Τρέχοντας, και την βαρυσήμαντην είδηση αγγέλλει.
ΥΠΗΡΕΤΗΣ-ΜΑΘΗΤΗΣ:
(λαχανιασμένος, φοβισμένος, ενώ γύρω ακούγονται φωνές,κλάματα
Οι μαθητές δημιουργούν ανάλογο σκηνικό………….)
Άρχισε ο πόλεμος με τους Ρωμαίους.
Το πλείστον του στρατού μας πέρασε τα σύνορα.
ΚΑΒΑΦΗΣ: (με σαρκαστικό
ύφος, ουσιαστικά διακωμωδώντας την
αντίδραση του Φερνάζη. ) Ο
ποιητής μένει ενεός.
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: ( ταραγμένος, σκεπτόμενος μόνο τον εαυτό
του ως ποιητή και όχι τις συμφορές του πολέμου γενικά στους ανθρώπους… Α΄
πρόσωπη αφήγηση)
Τι συμφορά!
Πού τώρα ο ένδοξός μας βασιλεύς,
Ο Μιθριδάτης, Διόνυσος κ΄Ευπάτωρ,
Μ΄ ελληνικά ποιήματα ν΄ ασχοληθεί.
Μέσα σε πόλεμο –
φαντάσου, ελληνικά ποιήματα.
ΚΑΒΑΦΗΣ: ( πάντα
με κοροϊδευτικό ύφος για την αντίδραση του Φερνάζη. Γ΄πρόσωπη αφήγηση , κυριαρχεί όμως η εστίαση του του Φερνάζη……πλάγιος σκηνικός μονόλογος)
Αδημονεί
ο Φερνάζης. Ατυχία!
Εκεί που το είχε θετικό με το << Δαρείο>>
Ν΄
αναδειχθεί, και τους επικριτάς του ,
Τους φθονερούς , τελειωτικά ν΄ αποστομώσει.
Τι
αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά του.
(Εδώ για να φανεί η εστίαση του Φερνάζη, τολμώ μια αλλαγή
στο ποίημα. Την εξής : )
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: ( …….κυριολεκτικά
στον <<κόσμο του>>. ευθύς σκηνικός μονόλογος)
Ατυχία!
Εκεί που το είχα θετικό με τον
<<Δαρείο>>
Ν΄ αναδειχθώ, και τους επικριτάς μου ,
Τους φθονερούς, τελειωτικά ν΄ αποστομώσω.
Τι αναβολή, τι αναβολή στα σχέδιά μου.
(σιγά σιγά ο Φερνάζης συνειδητοποιεί
την σοβαρότατη κατάσταση που έχει
δημιουργηθεί.
Συνειδητοποιεί τον κίνδυνο για τη ζωή του. Οι Ρωμαίοι είναι προ των
πυλών) Και να΄ ταν μόνο αναβολή
,πάλι καλά.
Αλλά να δούμε αν έχουμε κι ασφάλεια
στην Αμισό. Δεν είναι και
πολιτεία εκτάκτως οχυρή.
Είναι φρικτότατοι εχθροί οι Ρωμαίοι.
Μπορούμε να τα βγάλουμε μ΄ αυτούς ,
Οι Καππαδόκες; Γένεται ποτέ;
Είναι να μετρηθούμε τώρα με τες λεγεώνες;
Θεοί μεγάλοι, της Ασίας προστάται, βοηθήστε μας.-
ΚΑΒΑΦΗΣ: (με συνωμοτικό και ανατρεπτικό ύφος, ενώ οι υπόλοιποι
μαθητές δημιουργούν σκηνικό πολέμου, φωνές, κλάματα, βουητό ,χτυπήματα……)
Όμως μες σ΄ όλη του την
ταραχή και το κακό,
Επίμονα κ΄η ποιητική ιδέα πάει κ΄έρχεται-
ΦΕΡΝΑΖΗΣ: (
Σηκώνεται να φύγει ,να σωθεί εγκαταλείποντας το ποίημά του…..Όμως ξαναγυρίζει.
Είναι ποιητής . Φοβάται για τη ζωή του αλλά θέλει να τελειώσει το ποίημα του.
Κι ο πόλεμος αλλάζει τα δεδομένα. Ο Μιθριδάτης δεν είναι πια
παντοδύναμος..Του λύνονται λοιπόν τα χέρια. Μπορεί να πει την αλήθεια για το
Δαρείο…Την αλήθεια που ήξερε αλλά φοβόταν να πει για να μην θυμώσει τον βασιλιά
του τον Μιθριδάτη. Είναι
Ποιητής .Βρίσκει τον τρόπο με λίγη τύχη, να επιτελέσει το
κοινωνικό του έργο. Να πει την αλήθεια.)
Το
πιθανότερο είναι ,βέβαια, υπεροψίαν και μέθην˙
Υπεροψίαν και μέθην θα είχεν ο Δαρείος
Υ.Γ Μπορεί να
θεωρηθεί η προσέγγιση αυτή κάπως τολμηρή
αλλά βοηθάει τα παιδιά
να καταλάβουν τα διαφορετικά πρόσωπα του Καβάφη, τα
προσωπεία του δηλ. πίσω από
τα οποία κρύβεται για να πει αυτό που θέλει καθώς και για να αντιληφθούν τα
παιδιά
την πολυεπίπεδη ανάγνωση του συγκεκριμένου ποιήματος. Βέβαια
δίνεται στα παιδιά υποστηρικτικό υλικό
τόσο για το περιεχόμενο, όσο και για τη μορφή του ποιήματος καθώς και
ασκήσεις……….
